İç solunum:kan ve vücut hücreleri arasında,doku sıvısı aracılığıyla gerçekleşen solunuma iç
solunum denir.
Dış solunum:solunum organları yardımıyla yapılan gaz alışverişine denir.
Besinlerin hücrelerde oksijenli ve oksijensiz olarak parçalanıp enerji açığa çıkarılması olayına hücresel solunum denir.Oksijenin hücrelere taşınması ve hücrelerde ki karbondioksitin de dışarı atılmasına gaz alışverişi denir.
1:)BİR HÜCRELİLERDE SOLUNUM
Tek hücreli canlılarda solunum hücre zarından difizynla gerçekleşir.Suda çözünmüş oksijen hücre içine ,hücreler de oluşan karbondioksit ise hücre dışına geçer.fakat sudaki oksijen havadakinden az olduğu için hücre yüzeyindeki suyun sürekli yer değiştirilmesi gerekir.Bu nedenle sil hareketleri,kasılıp gevşeme vb hareketler de hücrelerde solunuma yardımcı olur.paremesyum amip gibi tek hücreliler bu tür solunum yapar.
2:)BİTKİLERDE SOLUNUM
Bitkilerde solunum organı yapraklardır.yapraklar da bulunan stoma ve lentiseller,difizyonla solunumu gerçekleştirir.stomalar bitkinin genç gövde ve yapraklarında,lentiseller ise yaşlı gövdelerderinde bulunur.Tamamen suda yaşayan bitkilerde gaz alışverişi yaprak ve gövde yüzeyinde difizyonla sağlanır.
3:HAYVANLARDA SOLUNUM SİSTEMLERİ
Hayvanlarda ;trake,deri,kitapsı akciğer,solungaç ve akciğer solunumu gözlenir.
Bu solunumların ortak özellikleri şunlardır.
a:)Gaz değişim yüzeyleri nemlidir.
b:)Gaz değişimi difizyonla kurallarına göre olur.
c:)Gaz değişim yüzeyleri yarı geçirgen ve incedir.
d:)Gaz değişim hızını artttırabilmak için geniş yüzey oluştururlar.
A:)DERİ SOLUNUMU
Sünger ,solucan,planarya ve sölentellerde solunum organı bulunmaz,direk vücut yüzeyi ile yapılır.Ayrıca ergin kurbağalarda da akciğer solunumu yetersiz olduğu için nemli vücut yüzeyleri ile de deri solunumu yapılır.
B:)SOLUNGAÇ SOLUNUMU
Deniz solucanlarında.bazı kabuklullarda,yumuşakçalarda,kurbağa larvalarında,semenderlerde ve balıklarda görülen solunum şeklidir.Her solungaç,solungaç yapraklarından oluşur.Solungaç yaprakları çok sayıda kılcal damarlara sahiptir.
Ağızdan giren su solungaçlardan çıkar.suda eriyen oksijen solungaç yapraklarından, geçerken difizyon yolu ile epitel hücrelerindne kana,kanda bulunan karbondioksitde aynı yolla suya geçer.
Kılcal damarlarda kanın akışı,su akışı, ie ters yönlü olduğundan oksijenden yararlanma seviyesi artar.gazların suda ki çözünürlüğü sıcaklıkla ters orantılıolduğundan soğuk sularda sıcak sulara göre daha fazla oksijen bulunur.Bu nedenle soğuk su da yaşayan canlılar sıcak sularda yaşayan canlılara göre daha haretketlilerdir.Balıkılarda bir de yüzme keseleri bulunur. Bu keseler,derinlerde ki su basıncına dayanabilmsi için oksijen,karbondioksit,azot gibi gazlarla doldurup, boşaltılır.ayrıca solunum ve ses çıkarma organı olarak da görev yapar.
C:)TRAKE SOLUNUMU
Böceklerde görülen vücut çerisine doğru çöküntü meydana getirerek, hava ile solunum yapmak üzere özelleştirilmiş sisteme denir.Trake sistemi stigma,trake ve trakeol borularından meydana gelir.stigmalardan alınan hava trakeol boruları iel iç organlara taşınır.trakeoller hücrelerde gaz alışverişinin yapıldığı yerlerdir.Bu tür canlıların yani böceklerin ;oksijen hücrelere direk ulaştırldığı için dolaşım sisteminin solunum sistemiyle ilişkisi yoktur.yani bu tür canlıların kanında oksijen ve karbondioksit gzına rastlanmaz.
D:)KİTAPSI AKCİĞER SOLUNUMU
Örümcek,akrep ve kenede görülen solunumda trakelerin özel bir hal alarak bir kitabın yapraklarını andıran kitapsı akciğerler bulunur.stigma adı verilen dar bir solunum yolu ile de dışarı açılır.
E:)AKCİĞER SOLUNUMU
Sürüngen,kuşlar, memeliler ve ergin kurbağalarda görülen solunum şeklidir. Ergin kurbağalarda akciğerde bulunan girintielrin fazla olması nedeniyle yeterli gaz alışverişini sağlayamaz.bu nedenle akciğer solunumunun yanıda deri solunumu da yaparlar.
Sürüngenlerde solunum yüzeyi kurbağalara göre daha geniştir.Bazı sürüngenelrde akciğrelerden biri körelmiştir.fakat diğer akciğer kesesi canlıyı boğulmaktan kurtarmıştır.
Kuşlarda uzun kemilerin boşlukları ve iç organların arasında bulunan hava keseleri akciğerle bağlantılıdır.Bu keseler havanın depolanmasında ,vücudun hafiflemesinde ve hava içindeki oksijenin en iyi yararlanılmasında etkilidir.uçma sırasında hava basıncyla hava alınır ve uçma keselerinin yardımıyla pompalanır ve dışarı atılır.böylece bir hava keselerinden dolarken bir de çıkarekn olmak üzere 2 kere kullanırlar.bu sayede kuşalr oksijeni %80-%90 oranında tutabilirler.
BİRDEN FAZLA SOLUNUM ORGANLARINA SAHİP OLAN CANLILAR
Kurbağalar:Larva döneminde solungaç,ergin dönemde deri ve akciğer solunumu yaparlar.
Akciğerli balık(dipnösti):solungaçalrını dışında ki hava keseleri dere yatakalrında sular çekildiğinde akciğer görevi yapar.
Kuş ve memelilerin embriyo dönemi:kuş ve memelilerin embriyo döneminde embriyonun kanı iel anne akrnı arasında gaz alışverişini plasenta yapar.
İNSANDA SOLUNUM SİSTEMLERİ
solunum denir.
Dış solunum:solunum organları yardımıyla yapılan gaz alışverişine denir.
Besinlerin hücrelerde oksijenli ve oksijensiz olarak parçalanıp enerji açığa çıkarılması olayına hücresel solunum denir.Oksijenin hücrelere taşınması ve hücrelerde ki karbondioksitin de dışarı atılmasına gaz alışverişi denir.
1:)BİR HÜCRELİLERDE SOLUNUM
Tek hücreli canlılarda solunum hücre zarından difizynla gerçekleşir.Suda çözünmüş oksijen hücre içine ,hücreler de oluşan karbondioksit ise hücre dışına geçer.fakat sudaki oksijen havadakinden az olduğu için hücre yüzeyindeki suyun sürekli yer değiştirilmesi gerekir.Bu nedenle sil hareketleri,kasılıp gevşeme vb hareketler de hücrelerde solunuma yardımcı olur.paremesyum amip gibi tek hücreliler bu tür solunum yapar.
2:)BİTKİLERDE SOLUNUM
Bitkilerde solunum organı yapraklardır.yapraklar da bulunan stoma ve lentiseller,difizyonla solunumu gerçekleştirir.stomalar bitkinin genç gövde ve yapraklarında,lentiseller ise yaşlı gövdelerderinde bulunur.Tamamen suda yaşayan bitkilerde gaz alışverişi yaprak ve gövde yüzeyinde difizyonla sağlanır.
3:HAYVANLARDA SOLUNUM SİSTEMLERİ
Hayvanlarda ;trake,deri,kitapsı akciğer,solungaç ve akciğer solunumu gözlenir.
Bu solunumların ortak özellikleri şunlardır.
a:)Gaz değişim yüzeyleri nemlidir.
b:)Gaz değişimi difizyonla kurallarına göre olur.
c:)Gaz değişim yüzeyleri yarı geçirgen ve incedir.
d:)Gaz değişim hızını artttırabilmak için geniş yüzey oluştururlar.
A:)DERİ SOLUNUMU
Sünger ,solucan,planarya ve sölentellerde solunum organı bulunmaz,direk vücut yüzeyi ile yapılır.Ayrıca ergin kurbağalarda da akciğer solunumu yetersiz olduğu için nemli vücut yüzeyleri ile de deri solunumu yapılır.
B:)SOLUNGAÇ SOLUNUMU
Deniz solucanlarında.bazı kabuklullarda,yumuşakçalarda,kurbağa larvalarında,semenderlerde ve balıklarda görülen solunum şeklidir.Her solungaç,solungaç yapraklarından oluşur.Solungaç yaprakları çok sayıda kılcal damarlara sahiptir.
Ağızdan giren su solungaçlardan çıkar.suda eriyen oksijen solungaç yapraklarından, geçerken difizyon yolu ile epitel hücrelerindne kana,kanda bulunan karbondioksitde aynı yolla suya geçer.
Kılcal damarlarda kanın akışı,su akışı, ie ters yönlü olduğundan oksijenden yararlanma seviyesi artar.gazların suda ki çözünürlüğü sıcaklıkla ters orantılıolduğundan soğuk sularda sıcak sulara göre daha fazla oksijen bulunur.Bu nedenle soğuk su da yaşayan canlılar sıcak sularda yaşayan canlılara göre daha haretketlilerdir.Balıkılarda bir de yüzme keseleri bulunur. Bu keseler,derinlerde ki su basıncına dayanabilmsi için oksijen,karbondioksit,azot gibi gazlarla doldurup, boşaltılır.ayrıca solunum ve ses çıkarma organı olarak da görev yapar.
C:)TRAKE SOLUNUMU
Böceklerde görülen vücut çerisine doğru çöküntü meydana getirerek, hava ile solunum yapmak üzere özelleştirilmiş sisteme denir.Trake sistemi stigma,trake ve trakeol borularından meydana gelir.stigmalardan alınan hava trakeol boruları iel iç organlara taşınır.trakeoller hücrelerde gaz alışverişinin yapıldığı yerlerdir.Bu tür canlıların yani böceklerin ;oksijen hücrelere direk ulaştırldığı için dolaşım sisteminin solunum sistemiyle ilişkisi yoktur.yani bu tür canlıların kanında oksijen ve karbondioksit gzına rastlanmaz.
D:)KİTAPSI AKCİĞER SOLUNUMU
Örümcek,akrep ve kenede görülen solunumda trakelerin özel bir hal alarak bir kitabın yapraklarını andıran kitapsı akciğerler bulunur.stigma adı verilen dar bir solunum yolu ile de dışarı açılır.
E:)AKCİĞER SOLUNUMU
Sürüngen,kuşlar, memeliler ve ergin kurbağalarda görülen solunum şeklidir. Ergin kurbağalarda akciğerde bulunan girintielrin fazla olması nedeniyle yeterli gaz alışverişini sağlayamaz.bu nedenle akciğer solunumunun yanıda deri solunumu da yaparlar.
Sürüngenlerde solunum yüzeyi kurbağalara göre daha geniştir.Bazı sürüngenelrde akciğrelerden biri körelmiştir.fakat diğer akciğer kesesi canlıyı boğulmaktan kurtarmıştır.
Kuşlarda uzun kemilerin boşlukları ve iç organların arasında bulunan hava keseleri akciğerle bağlantılıdır.Bu keseler havanın depolanmasında ,vücudun hafiflemesinde ve hava içindeki oksijenin en iyi yararlanılmasında etkilidir.uçma sırasında hava basıncyla hava alınır ve uçma keselerinin yardımıyla pompalanır ve dışarı atılır.böylece bir hava keselerinden dolarken bir de çıkarekn olmak üzere 2 kere kullanırlar.bu sayede kuşalr oksijeni %80-%90 oranında tutabilirler.
BİRDEN FAZLA SOLUNUM ORGANLARINA SAHİP OLAN CANLILAR
Kurbağalar:Larva döneminde solungaç,ergin dönemde deri ve akciğer solunumu yaparlar.
Akciğerli balık(dipnösti):solungaçalrını dışında ki hava keseleri dere yatakalrında sular çekildiğinde akciğer görevi yapar.
Kuş ve memelilerin embriyo dönemi:kuş ve memelilerin embriyo döneminde embriyonun kanı iel anne akrnı arasında gaz alışverişini plasenta yapar.
İNSANDA SOLUNUM SİSTEMLERİ
